Thờ cúng tổ tiên của người Việt ở Bình Dương

* BÙI KIM TUYẾN (Bảo tàng Bình Dương)

Thờ cúng tổ tiên đã trở thành đạo lý của người Việt: Ôn cố tri tân'', ''Ăn quả nhớ kẻ trồng cây", ''Chim có tổ người có tông'', ''Sống gửi thác về''... Chữ hiếu đối với công ơn sinh thành của cha mẹ ông bà tổ tiên... chẳng những là đạo lý cao cả mà còn là tình cảm sâu sắc của mọi người, mọi nhà suốt thế hệ này đến thế hệ khác. Thờ cúng tổ tiên là một tín ngưỡng mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc, là cội nguồn sâu lắng trong tâm hồn của người dân Việt, thể hiện tấm lòng thành kính và biết ơn sâu sắc của con cháu đối với người đã khuất. Quá trình khai phá vùng đất thủ Dầu Một - Bình Dương.... Tục thờ cúng tổ tiên luôn được bảo tồn và phát huy. Vào những ngày giỗ tổ, nhân dân Bình Dương thường mời bà con họ hàng thân thuộc về dự. Những món ăn truyền thống: Bánh tét bánh ú, thịt gà, xôi, cháo, trái cây... được dâng cúng tổ tiên, ông bà, tưởng nhớ đến những bậc tiền nhân đã tạodựng nên cơ nghiệp và để lại cho con cháu thừa hưởng những thành quả hôm nay. Tục thờ cúng tổ tiên ông bà là phong tục tốt đẹp trở thành truyền thống lâu đời của người Việt. Trong quốc triều thời Lê Thánh Tông có chỉ ''Con cháu phải thờ phụng đời ông bà cha mẹ''. Còn Phan Kế Bính ''Xét cái tục phụng sự tổ tiên của ta rất thành kính, ấy cũng là nghĩa cử của người. Cây có gốc mới nởcành xanh ngọn, nước có nguồn bể mới sâu. Con người phải có tổ tiên mới có thể có mình được, Quan niệm của người xưa chết chưa phải là hết, thể xác không còn nhưng linh hồn vẫn tồn tại. Cha ông ta tin rằng dương sao âm vậy, người sống cần gì thì người chết cũng vậy và tin rằng vong hồn người đã khuất thường luôn ngự trên bàn thờ để gần gũi, phù hộ cho con cháu. Người sống phải tránh làm những việc xấu kẻo mang tội bất hiếu với tổ tiên. Dù đi đâu ở đâu con cháu cũng luôn hướng về quê cha đất tổ, nơi có bàn thờ tổ tiên, mồ mả ông bà mình. Bàn thờ tổ tiên thường được đặt trang trọng ở giữa nhà trên. Phía trên thường trang trí những tấm hoành phi hoặc câu đối sơn son thếp vâng... Tùy theo hoàn cảnh gia thế mỗi gia đình mà treo những tâm hoành phi, câu đối bằng chữ Hán khác nhau như: Đức lưu quang (Đức để lại đời sau còn sáng mãi), Ẩm hà tư nguyên (uống nước nhớ nguồn)... hoặc có những cách trang trí khác nhau. Vào những ngày giỗ hay lễ Tết người trưởng họ có trách nhiệm lau chùi cácđồ thờtựđể mời tổ tiên về chứng giám. Đồ thờ gồm đỉnh hương dùng để đốt trầm tượng trưng cho lưỡng nghi. Cặp chân đèn để đốt đèn cầy tượng trưng cho hai vầng nhật nguyệt. Cặp độc bình đựng hoa tượng trưng cho lục căn thể hiện tấm lòng thanh tịnh của người cúng giỗ đối với các bậc tiền nhân. Cặp bát bồn bày mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành. Ngày giỗ là ngày trọng đại của mỗi dòng họ. Bằng tấm lòng tự nguyện con cháu từ khắp nơi trở về sum họp đông đủ, con cháu bày tỏ lòng nhớ ơn đối với các bậc sinh thành. Thông thường từ chiều hôm trước ngày giỗ, trưởng họ hay trưởng tộc sắm mâm lễ vật gồm bánh trái và hoa quả đặt trên bàn thờ như hàm ý thỉnh mời tổ tiên những người trong gia tộc đã quá cố về cùng hưởng lộc, ngày hôm sau mới là giỗ chính. Buổi sáng con cháu đến phụ giúp làm các món ăn, khoảng 10 giờ sáng ông trưởng họ làm lễ cúng tế. Các món ăn được bày trang trọng trên bàn, dưới ánh đèn cầy ông trướng họ đọc bài văn khấn nội dung mời tổ tiên, người thân trong gia tộc về dự lễ, mong tổ tiên phù hộ, độ trì, giúp đỡ con cháu được khỏe mạnh, bình an, làm ăn phát đạt, học hành tấn tới... Khách đến ăn giỗ gồm họ hàng nội ngoại, bà con xóm giềng, bạn bè gia chủ. Đi đám giỗ mọi người thường mang hương hoa, trà rượu, bánh trái... để dâng cúng tổ tiên sau đó mới ngồi vào bàn tiệc. Khi cúng tế tổ tiên con người hướng về quá khứ định hướng cho tương lai và nhắc nhở con cháu, thành viên trong gia đình gìn giữ đức hạnh, danh dự, tiếp tục phát huy truyền thống của dòng họ. Đây là hình thức tín ngưỡng có ý nghĩa lớn về mặt tổ chức cộng đồng trong xã hội truyền thống. Sống trong xã hội con người không thể biệt lập đơn độc, thờ cúng tổ tiên là sự tiếp nối liên tục các thế hệ: ông bà, cha mẹ, bản thân. Mỗi con người phải có trách nhiệm thờ phụng 4 đời trước: Cao, tầng, tổ, khảo (ky, cụ, ông, bố) và họ cũng tin rằng sẽ được con cháu 4 đời kế tiếp cúng giỗ. Thờ cúng tổ tiên đã gắn bó con người trong mối quan hệ dòng họ: Họ cha, họ mẹ, họ chồng hoặc vợ. Với tư cách là một dòng họ kết thành sức mạnh tập thể gồm những người đang sống và những người đã chết gắn bó với nhau bằng huyết thống và thờ chung một thủy tổ dòng họ có sức mạnh bảo đảm giá trị tinh thần cho mỗi thành viên trong cộng đồng làng xã.  B.K.T THAM KHẢO: - Thông tin khoa học - Sở Văn hóa - Thông tin Đồng Nai tháng 12-2004 - Di sản Văn hóa Bà Rịa - Vũng Tàu - Sớ Văn hóa - Thông tin Bà Rịa - Vũng Tàu 2005 - Thủ Dầu Một - Bình Dương 300 năm hình thành và phát triển - Sở Văn hóa - Thông tin Bình Dương năm 1998 www.sugia.vn