“Nghề gốm Bình Dương” và “Võ lâm Tân Khánh Bà Trà” được công nhận là 2 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Lễ công bố quyết định công nhận bảo vật quốc gia và công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2020 trên địa bàn tỉnh Bình Dương
Nhân Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11/2005 – 23/11/2021). Sáng ngày 23-11, tại Trung tâm Văn hóa – Nghệ thuật tỉnh Bình Dương, UBND tỉnh, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Lễ công bố Quyết định công nhận Bảo vật quốc gia, công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2020 trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Đây không chỉ là sự kiện vinh danh di sản văn hóa Bình Dương mà còn là hoạt động thiết thực nhằm quảng bá, tuyên truyền, giữ gìn, phát huy các giá trị truyền thống các thế hệ cha ông để lại.
Tham dự buổi lễ có ông Nguyễn Lộc Hà, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh, ông Bùi Hữu Toàn Phó Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, đại diện lãnh đạo các Sở, ban ngành, đoàn thể, UBND các huyện, thị xã, thành phố. Đặc biệt có sự tham dự của các võ sư, môn sinh môn phái Tân Khánh Bà Trà, các nghệ nhân nghề gốm Bình Dương và đông đảo bà con nhân dân, các cơ quan truyền thông, báo chí…
Năm 2020, tỉnh Bình Dương vinh dự và tự hào khi Bộ Dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia tại Quyết định số2283 ngày 31/12/2020; Nghề thủ công truyền thống gốm Bình Dương cùng với Tri thức dân gian, Nghệ thuật trình diễn dân gian Võ Lâm Tân Khánh Bà Tràđược Bộ Trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quyết định đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đây là sự kiện quan trọng, một thành tựu lớn của ngành văn hóa tỉnh Bình Dương.
Bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh là hiện vật thứ 3 của tỉnh Bình Dương được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia, là minh chứng quan trọng trong việc khẳng định sự ra đời và phát triển của nghề dệt trên đất Bình Dương 2000 năm trước; góp thêm nhận thức về đời sống, sinh hoạt sản xuất, văn hóa tâm linh và tập tục mai táng của cư dân nơi đây…Tiếp nối dòng lịch sử, Môn phái võ thuật Tân Khánh Bà Trà, nghề làm gốm trên đất Bình Dương cũng được ra đời và không ngừng phát triển, đóng góp to lớn vào quá trình lập ấp, lập làng, phát triển kinh tế, xã hội và trở thành những “sứ giả” văn hóa, lan tỏa hình ảnh vùng đất, con người Bình Dương ra trong và ngoài nước.
Đại diện UBND tỉnh, ông Nguyễn Lộc Hà ghi nhận những đóng góp to lớn, bền bỉ của các bậc võ sư, môn sinh Môn phái Võ Lâm Tân Khánh Bà Trà; những nghệ nhân, người lao động trong ngành gốm sứ; ghi nhận những nỗ lực của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong thời gian qua đã có những đóng góp tích cực cho sự nghiệp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Trong thời gian tới, UBND tỉnh đề nghị các sở, ban ngành, chính quyền địa phương nơi có di sản văn hóa xây dựng các kế hoạch, đề án cụ thể nhằm bảo vệ, bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa; gắn kết di sản văn hóa vào hoạt động khai thác du lịch…
Kết hợp cùng Lễ công bố Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, Quyết định của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ban tổ chức đã xây dựng một chương trình nghệ thuật đặc sắc với các hoạt động chiếu phim tư liệu, trình diễn Võ thuật Tân Khánh Bà Trà, trao tặng hiện vật và tham quan trưng bày hình ảnh, hiện vật gốm, binh khí võ thuật…… Dịp này, UBND tỉnh và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bình Dương quyết định trao tặng 34 bằng khen, 43 giấy khen cho các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa.
Trần Đức Thuận – Bảo tàng Bình Dương
Hành trình đến với vị thế bảo vật, di sản văn hóa quốc gia
Cuối năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã công nhận “Bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh” của tỉnh Bình Dương là một trong những bảo vật quốc gia. Đầu năm 2021, “Nghề gốm Bình Dương” và “Võ lâm Tân Khánh Bà Trà” cũng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) công nhận là 2 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Kết quả này không chỉ thể hiện Bình Dương là vùng đất có bề dày văn hóa lâu đời, mà còn khẳng định nhiều giá trị văn hóa trên vùng đất này vẫn đang được các thế hệ giữ gìn, phát triển trong đời sống xã hội và đã trở thành những di sản văn hóa quý báu của dân tộc.
“Nghề gốm Bình Dương” là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đặc sắc của vùng đất Bình Dương
Giữ gìn giá trị văn hóa
Trong số những hiện vật khảo cổ đang được Bảo tàng tỉnh giữ gìn, “Bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh” là hiện vật đặc biệt, quý hiếm và tiêu biểu cho một thời đại lịch sử trước và sau công nguyên của vùng đất Phú Chánh, Bình Dương và rộng hơn là khu vực Nam bộ và Việt Nam. Thời gian qua, Sở VH,TT&DL và Bảo tàng tỉnh đã có nhiều hoạt động nhằm khai thác giá trị của bộ dụng cụ này. Một số hiện vật trong bộ sưu tập đã được trưng bày phục vụ khách tham quan tại Bảo tàng tỉnh.
Với những giá trị về mặt lịch sử, văn hóa, thẩm mỹ, khoa học và tính độc bản, độc đáo của những hiện vật và sự nỗ lực, cố gắng của Bảo tàng tỉnh trong việc nghiên cứu, bảo vệ, lập hồ sơ khoa học, cuối cùng, bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia theo Quyết định số 2283/QĐ- TTg ngày 31-12-2020 về việc công nhận bảo vật quốc gia (đợt 9) năm 2020.
Trong dòng chảy lịch sử của vùng đất Bình Dương từ xưa đến nay còn có những giá trị văn hóa phi vật thể khác vẫn đang được các thế hệ ra sức giữ gìn, phát triển. Đó chính là môn võ “đả hổ” lừng danh Tân Khánh Bà Trà xuất phát từ vùng đất Tân Khánh, thuộc phường Tân Phước Khánh, TX.Tân Uyên ngày nay. Cũng như những dòng võ cổ truyền khác, lịch sử dòng võ lâm Tân Khánh Bà Trà gắn liền với lịch sử vùng đất, cộng đồng sản sinh ra nó, từ những ngày đầu mới khai phá lập làng đến thời kỳ chiến đấu, bảo vệ Tổ quốc và tiếp tục phát triển cho đến bây giờ. Việc giữ gìn và phát huy võ lâm Tân Khánh Bà Trà thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn, truyền thống biết ơn những người đi trước.
Vinh danh cùng với võ lâm Tân Khánh Bà Trà, nghề gốm – một trong những nghề thủ công truyền thống tồn tại lâu đời trên đất Bình Dương cũng được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ông Lê Văn Phước, Giám đốc Bảo tàng tỉnh cho biết, cùng với những thành tố văn hóa khác, gốm Bình Dương là một phần không thể thiếu trong đời sống vật chất và tinh thần của cư dân Nam bộ. Gốm Bình Dương đã để lại nhiều loại sản phẩm đáng được nghiên cứu về góc độ kỹ thuật chế tác lẫn giá trị mỹ thuật. Trải qua bao thăng trầm, đến nay, nghề gốm vẫn phát triển và mang lại cho cư dân Bình Dương nhiều giá trị nhất định về mặt tinh thần cũng như vật chất.
“Võ lâm Tân Khánh Bà Trà” là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đây là nét văn hóa độc đáo, thuần khiết của người dân vùng đất Bình Dương
Để những giá trị văn hóa trên được công nhận là bảo vật, di sản quốc gia, theo ông Lê Văn Phước phải kể đến tinh thần trách nhiệm của các viên chức Bảo tàng tỉnh nhận nhiệm vụ xây dựng hồ sơ khoa học đề nghị công nhận cho các di sản văn hóa trên. Cùng với đó là sự hỗ trợ tích cực đầy tinh thần trách nhiệm của các nhà khoa học khảo cổ, khoa học lịch sử, Hiệp hội Gốm sứ tỉnh và các võ sư võ lâm Tân Khánh Bà Trà, đặc biệt là sự quan tâm của UBND tỉnh và Sở VH,TT&DL trong việc bảo vệ, gìn giữ di sản văn hóa nói chung và các di sản văn hóa được công nhận năm 2021 nói riêng.
Khẳng định những giá trị
Theo ông Lê Văn Phước, mỗi bảo vật, mỗi di sản văn hóa nói chung không chỉ có giá trị văn hóa mà còn chứa đựng những giá trị về mặt lịch sử, khoa học, thẩm mỹ, phản ánh đời sống kinh tế – xã hội cho từng giai đoạn, từng thời kỳ trong tiến trình tiến hóa của nhân loại. Điều đó có thể hình dung qua “Bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh”. Đây là di vật chôn theo người chết. Điều đó chứng tỏ rằng trong hoạt động sống lúc sinh thời họ có quan hệ mật thiết với nghề dệt và minh chứng cho một nghề đã xác lập truyền thống lâu dài; đồng thời nó cũng thể hiện tục lệ ma chay của người Việt xưa.
Còn với nghề gốm Bình Dương, với sự hình thành các trung tâm sản xuất gốm đã thực sự tồn tại một dòng văn hóa gốm sứ. Chính dòng văn hóa này đã góp phần định hình sắc thái văn hóa đặc trưng của Bình Dương, cũng như góp phần vào việc phát triển sắc thái văn hóa gốm sứ Nam bộ, gốm sứ Việt Nam truyền thống và hiện đại. Qua từng sản phẩm gốm còn chứa đựng tâm hồn, tài năng, trình độ, sáng tạo, tinh thần lao động của người thợ. Điều đó còn thể hiện sự học hỏi, tiếp thu kinh nghiệm qua các thế hệ và không ngừng sáng tạo của con người. Đồng thời, nghề gốm Bình Dương còn thể hiện sự tiếp biến văn hóa, giao lưu văn hóa của các cộng đồng Việt – Hoa trên đất Bình Dương từ khi hình thành đến nay.
Đối với võ lâm Tân Khánh Bà Trà, đây là nét văn hóa độc đáo, thuần khiết của người dân vùng đất Bình Dương, thể hiện sự sáng tạo của nhiều thế hệ cư dân ngay từ thuở ban đầu an cư lập nghiệp. Nó được hình thành và phát triển từ tinh thần đấu tranh bất khuất của con người trước kẻ thù và thú dữ để bảo vệ cuộc sống đầy hiểm nguy thời khai phá lập làng. Cho đến ngày nay, võ lâm Tân Khánh Bà Trà còn là một minh chứng sinh động thể hiện tinh thần thượng võ của dân tộc Việt Nam nói chung, tinh thần khảng khái, hào sảng của người dân miền Đông Nam bộ nói riêng.
Những hiện vật, làng ghề, môn võ truyền thống gắn liền với lịch sử phát triển của vùng đất Bình Dương mới được công nhận là bảo vật, di sản văn hóa quốc gia đã khẳng định, Bình Dương là vùng đất có bề dày lịch sử, văn hóa truyền thống lâu đời. Những giá trị văn hóa ấy đã được xây dựng, bồi đắp, hun đúc trong quá trình hình thành và phát triển, tạo nên một bản sắc văn hóa đặc trưng trong sự đa dạng chung của nền văn hóa dân tộc, góp phần làm phong phú đời sống vật chất, tinh thần cho các thế hệ người dân Bình Dương.
| Các di sản văn hóa được vinh danh là bảo vật, di sản quốc gia có ý nghĩa to lớn, góp phần quan trọng vào việc giáo dục lịch sử, giáo dục truyền thống tốt đẹp của dân tộc cũng như quảng bá hình ảnh đất nước. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, những giá trị văn hóa này sẽ góp phần trong việc khai thác du lịch, qua đó đóng góp vào quá trình phát triển kinh tế của địa phương.(Ông Lê Văn Phước, Giám đốc Bảo tàng tỉnh) |
HỒNG THUẬN – BaoBinhDuong
Võ lâm Tân Khánh Bà Trà, gốm Bình Dương được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Sáng 23-11, nhân Ngày di sản văn hóa Việt Nam, Sở Văn hóa – thể thao và du lịch Bình Dương tổ chức lễ công bố quyết định công nhận bảo vật quốc gia và danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Cụ thể, bộ dụng cụ dệt bằng gỗ phát hiện tại di chỉ khảo cổ Phú Chánh, thị xã Tân Uyên được công nhận là bảo vật quốc gia. Còn nghề gốm Bình Dương và Võ lâm Tân Khánh Bà Trà được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Buổi lễ công bố diễn ra tại Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh Bình Dương (phường Phú Hòa, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương).
Phát biểu tại buổi lễ, ông Lê Văn Thái – phó giám đốc Sở Văn hóa – thể thao và du lịch Bình Dương – nhấn mạnh, các di sản văn hóa được vinh danh có ý nghĩa quan trọng trong góp phần giáo dục lịch sử, truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay cùng với địa phương quảng bá hình ảnh và kích cầu du lịch.
“Ngay sau khi các di sản được công nhận, ngành văn hóa địa phương đã có kế hoạch xây dựng phương án bảo vệ, phát huy di sản một cách tốt nhất, tuyệt đối không để xảy ra tình trạng hư hỏng, mất mát hiện vật” – ông Lê Văn Thái nói.
Tính đến nay, Bình Dương có 3 bảo vật quốc gia gồm bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh vừa được công nhận, tượng động vật Dốc Chùa (công nhận năm 2013) và mộ chum gỗ nắp trống đồng Phú Chánh (công nhận năm 2018).
Bình Dương cũng có 3 di sản văn hóa phi vật thể được vinh danh gồm nghề sơn mài Tương Bình Hiệp, nghề gốm Bình Dương và Võ lâm Tân Khánh Bà Trà.
Ông Nguyễn Lộc Hà – phó chủ tịch UBND tỉnh Bình Dương – cho biết, tỉnh khẩn trương xây dựng đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể; đồng thời chú trọng các giải pháp quan tâm, hỗ trợ các nghệ nhân, võ sư giới thiệu di sản công chúng, nhất là thế hệ trẻ; đặc biệt là gắn kết di sản văn hóa vào hoạt động khai thác du lịch…
Bộ dụng cụ dệt gỗ Phú Chánh được phát hiện tại di chỉ khảo cổ ở ấp Phú Bưng, xã Phú Chánh, huyện Tân Uyên (nay là thị xã Tân Uyên), tỉnh Bình Dương năm 1998 và 2001.
Có 23 hiện vật tìm thấy gồm trục dệt, dao dệt, lược chải sợi và các thanh có nấc chưa xác định công dụng. Các chuyên gia khảo cổ xác định, đây là hiện vật quý hiếm, tiêu biểu cho một thời đại lịch sử trước và sau Công nguyên (cách ngày nay trên 2.000 năm).
Hiện nay, kết cấu của loại khung dệt này còn được một số dân tộc ít người ở Tây Nguyên và Đông Nam Á sử dụng.
Nghề gốm Bình Dương là một nghề thủ công truyền thống nổi tiếng ở tỉnh này, có lịch sử hình thành khoảng 200 năm, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Từ thương hiệu gốm Lái Thiêu, các sản phẩm đi khắp Nam Kỳ lục tỉnh từ thế kỷ trước đến gốm Thành Lễ nổi tiếng một thời, cho đến nay là gốm sứ Minh Long, Cường Phát đang được thị trường trong nước và quốc tế ưa chuộng.
Môn phái Võ lâm Tân Khánh ra đời từ thế kỷ 17, được các bậc tiền nhân dùng chống thú dữ, giặc giã cũng như khẩn hoang vùng đất Nam Bộ.
Đến giữa thế kỷ 19, bà Trà, hậu duệ một vị tướng Tây Sơn, cùng gia đình đến vùng đất Bình Chuẩn và Tân Phước Khánh (Bình Dương) sinh sống và truyền dạy những đòn thế, bài quyền cho người dân địa phương, đồng thời kết hợp thế võ xưa hình thành nên môn phái Võ lâm Tân Khánh Bà Trà.
Hiện nay, Võ lâm Tân Khánh Bà Trà có hàng ngàn môn sinh, có mặt trên 10 tỉnh, thành phố như: Bình Dương, TP.HCM, Đồng Nai, Đồng Tháp, Kiên Giang, Bình Thuận, Lâm Đồng, Nghệ An…
HOÀI PHƯƠNG / TTO
