“Chơi chứng” sau song sắt
Chứng khoán có thể đưa người ta vào vòng lao lý. Nhưng trong trại giam, phía sau song sắt, vẫn có những “nhà đầu tư” miệt mài dõi theo sự lên xuống của thị trường rồi đặt lệnh mua bán.
Một ngày bình thường của phạm nhân 90T1282 ở nhà tù Elmira (New York, Mỹ) bắt đầu bằng việc mở TV trong buồng giam lúc 4h sáng để xem tin tức thị trường chứng khoán châu Âu trên kênh ABC và PBS.
Phạm nhân không được vào mạng, nhưng 90T1282, tên thật là Michael Mathie, được nhận hàng chục tờ báo và tạp chí chuyên về tài chính, từ The Wall Street Journal, Barron’s đến Investor’s Business Daily và Individual Investor. Các quản giáo phàn nàn là tay này đọc gì mà lắm thế, song Mathie rất cần chúng để có thể đưa ra quyết định đầu tư trên sàn chứng khoán ngoài thế giới tự do.
Mathie bị kết án 10 – 30 năm tù vào năm 1988 vì liên quan cái chết của một người đàn ông. Dù phải chịu chế độ giam giữ với an ninh tối đa, nhà đầu tư mặc áo cam này vẫn có thể giao dịch tổng cộng hơn 8 triệu USD trong hai năm.
Chuyện đầu tư dĩ nhiên có thăng có trầm. Mathie từng thắng 150.000 USD chỉ sau 2,5 giờ, nhờ đầu tư 50.000 USD vào China Prosperity International Holdings, niêm yết trên sàn Nasdaq, nhưng cũng bay mất 750.000 USD chỉ trong 20 phút khi thị trường lao dốc trong khủng hoảng tài chính mùa thu 1998. Kết lại, nhờ chăm đọc báo xem đài, Mathie kiếm được 899.969 USD trong năm 1999.
Mathie khởi sự với số vốn ban đầu 75.000 USD, trích từ khoảng bồi thường 500.000 USD nhận được sau vụ kiện một cán bộ trại giam đã xâm hại mình trước đó. Điều quan trọng là 90T1282 không vi phạm nội quy trại giam khi đầu tư: anh đều đặn điện thoại cho bố mình, dặn phải mua “cổ” gì, bán “cổ” nào. Người bố nhận 500 – 1.200 USD mỗi tháng nhờ đặt lệnh giùm con.
Đây là chuyện xảy ra năm 2001, được The New York Times và nhiều tờ báo lớn của Mỹ đưa tin. Không rõ tù nhân 90T1282 có trở thành nguồn cảm hứng của ai đó hay không, mà hai thập niên sau, giữa làn sóng nhà nhà “chơi chứng” trong thời COVID-19, người ta lại thấy nhiều nhà đầu tư mặc áo tù khác thử sức với chuyện đặt lệnh mua bán.
Derek Collier (37 tuổi), đang thụ án 15 năm ở nhà giam Monroe Correctional Complex (bang Washington, Mỹ), cũng làm đúng theo lối của Mathie: anh đều đặn gọi điện ra ngoài cho bố và nhờ giao dịch giúp. Một trong những giao dịch đầu tiên của Collier là mua cổ phiếu của Moderna với giá 17 USD/cổ phần, và vài ngày sau bán được với giá 28 USD.
Trước đó, Collier dự lớp học trong tù do một phạm nhân vốn là chuyên gia đầu tư đứng lớp, bắt đầu tìm hiểu thị trường chứng khoán. Nhà tù còn tổ chức cho phạm nhân đầu tư giả: đặt lệnh trên giấy và theo dõi diễn biến thị trường thật để biết ăn hay thua. Collier từng thắng 100.000 USD trong trò chơi này nên rất tự tin lao vào chiến trường thật, để rồi nhận ra “khó hơn lúc chơi giả rất nhiều”, anh nói với tạp chí Filter hồi tháng 8-2022.
Khác với Mathie 20 năm trước, nguồn vốn của những tù nhân chơi chứng như Collier ngày nay đến từ gói trợ cấp COVID-19 của Chính phủ Mỹ – tổng cộng 3.200 USD phát trong ba đợt và người đang thụ án tù giam vẫn được nhận.
Tomas Keen và Nick Hacheney, đang thụ án tại trại giam Washington Corrections Centre, kể lại trải nghiệm dùng séc trợ cấp COVID-19 để chơi chứng khoán trong một bài viết đăng trên tạp chí The Economist: Cứ tối thứ hai là cả hai lại cùng nghiền ngẫm tờ Barron’s số mới nhất để tìm xem tiếp theo nên mua “con” gì, và “dần dần những người khác tập hợp xung quanh và đưa ra quan điểm của họ về xu hướng thị trường và các dự đoán của giới phân tích. Sau khi chúng tôi chọn xong, cuốn tạp chí sẽ nhanh chóng được giật lên và chuyền tay nhau cho đến khi các trang báo bị nhòe nhoẹt bởi những ngón tay đầy dầu mỡ”.
Keen và Hacheney cho biết việc họ được nhận tiền trợ cấp và có thể dùng chúng để đầu tư chứng khoán ngay cả khi đang thụ án là cơ hội giúp họ chuẩn bị cho tương lai khi trở lại tự do, nhất là nhiều người trong số họ sẽ bước qua tuổi 60 khi đó.
Bộ đôi tác giả này cũng chỉ ra rằng, dù chuyện đầu tư từ trong tù có vẻ phổ biến, đây thật ra là cơn ác mộng với nhiều người. Họ thiệt thòi hơn vì không được vào mạng, và việc phải xếp hàng chờ đến lượt dùng điện thoại để gọi ra ngoài nhờ đặt lệnh cũng khiến họ kém lợi thế hơn những người “trực chiến” trên các sàn giao dịch. “Không ai thật sự biết điều gì chi phối thị trường (…), và ngay cả khi một lời mách đầu tư là chính xác, nó có thể cũng sẽ trở nên vô ích trước khi đến được với các nhà tù” – cả hai nói về bài học lớn của các nhà đầu tư sau song sắt.
Còn rất nhiều bài học như vậy. Collier ở Monroe Correctional Complex ban đầu áp dụng chiến thuật “bắt đáy”, nhưng diễn biến lạ lùng của thị trường – chỉ xuống mà không thấy lên – khiến anh mất hơn nửa số vốn, trước khi kịp đổi chiến thuật: đầu tư quyền chọn (option).
Keen và Hacheney cũng chuyển sang đầu tư quyền chọn. Họ thua ít hơn, nhưng cũng đủ tỉnh táo để không ảo tưởng rằng mình đã nắm được cuộc chơi. Họ nói: “Đây là những bài học khó, nhưng tù nhân thì đã quen với việc học theo cách khó”.
Tham khảo: TTCT
